بیماری ویروس کرونا در سال ۲۰۱۹ میلادی (برابر با ۱۳۹۸ هجری – شمسی) که به COVID-19 نامگذاری و مشهور شد به شیوه‌های مختلف بر کلیه ابعاد زندگی در سطح ملی و بین المللی تاثیر گذاشته است. در این میان مدارس ، دانشگاه ها و سایر مراکز آموزشی که دارای نظام آموزشی حضوری بودند به طور موقت تعطیل شده اند. اما مدارس ، دانشگاه ها و سایر مراکز آموزشی که دارای نظام آموزشی آموزش از راه دور به ویژه آموزش آنلاین  و حتی دارای نظام آموزش تلفیقی بودند، توانستند بدون وقفه به فعالیت های خود ادامه دهند. آنچه که در ایران و جهان برای نظام آموزشی اعم از آموزش عالی و آموزش عمومی شاهد آن بودیم، روی آوردن نظام آموزشی حضوری به بهره گیری از نسل های مختلف نظام آموزش و یادگیری باز و از راه دور به ویژه نسل های جدید مبتنی بر فناوری های نوین بود.

برای آشنایی بیشتر با نظام های آموزشی شاید بتوان بر اساس شکل ارائه آموزش آنها را به انواع زیر تقسیم کرد:

۱.نظام آموزش حضوری

۲.نظام آموش از راه دور

۳. نظام آموزش تلفیقی

آمار ثبت نام دانش آموزان ایران در سال تحصیلی ۹۹-۹۸، ۱۴میلیون و ۶۰۰ هزار نفر بوده است. از این تعداد، هشت میلیون و ۱۹۶ هزار نفر در دوره ابتدایی و۶ میلیون و ۴۰۴ هزار  نفر در دروه متوسطه اول و دوم ثبت نام شده‌اند. تعداد کمی از این دانش آموزان در مدارس آموزش از راه دور با رویکرد آموزش الکترونیکی تحصیل می کنند. همچنین بر اساس گزارش موسسه پژوهش و برنامه ریزی آموزش عالی ایران، آمار ثبت نام دانشجویان ایران در سال تحصیلی ۹۹-۹۸، ۳ میلیون و ۶۱۶ هزار و ۱۱۴ نفر بوده است. از این تعداد، فقط ۱.۲۶ درصد معادل ۱۲ هزار و ۶۶۸ نفر در دوره های الکترونیکی ثبت نام کرده اند.

بنابر این می توان گفت که نظام غالب آموزشی در ایران اعم از آموزش و پرورش و آموزش عالی، آموزش حضوری است و این باعث شده است که در شرایط بیماری ویروس کرونا که مجبور به تعطیلی شده است از حداقل آمادگی های لازم برای ادامه فعالیت های آموزشی و پژوهشی برخوردار نباشد.

بهره گیری از فناوری های نوین در سال های اخیر در نظام آموزشی اعم از مدارس و دانشگاه ها همواره مطرح بوده اما بیشتر به عنوان پشتیبان و غنی ساز مورد استفاده قرار می گرفت. اما در هفته های اخیر به عنوان تنها کانال ارتباطی و تعامل به خدمت گرفته شد. اگر چه در آموزش های مجازی و در واحدهای آموزش الکترونیکی برخی از دانشگاه ها در کشور و در سطح بین المللی به صورت مستقل برای ارائه آموزش از آن بهره گرفته اند. تعداد زیادی از مدارس و دانشگاه ها مجبور شده اند که پردیس های خود را ببندند و اکنون در حال تغییر شیوه های آموزش از نظام آموزش حضوری به نظام آموزش و یادگیری از راه دور به ویژه آموزش آنلاین هستند. این شرایط را می توان در ایران و سایر کشورهای جهان مشاهده کرد.

کشور های مختلف درصدد بهره گیری از انواع فناوری با توجه به شرایط کشور خود برآمده اند و از هر فناوری برای ارائه آموزش بهره می گیرند. اعم از فناوری نوشتاری، دیداری، شنیداری، دیداری-شنیداری، رایانه و شبکه به ویژه پلتفرم ها، نرم افزارهای آموزش آنلاین و شبکه های اجتماعی مجازی.

با توجه به پایداری شرایط ناشی از ویروس کرونا و لزوم حفظ فاصله اجتماعی و عدم تجمع انسانی و حفظ قرنطینه خانگی از یک طرف و ظرفیت های منحصر به فرد نظام آموزش و یادگیری باز و از راه دور به ویژه نسل های نوین آن که امکان آموزش و یادگیری در هر زمان و مکان را فراهم می سازد، از طرف دیگر ما را بر آن وا می دارد تا از این طریق فعالیت های آموزشی و پژوهشی نظام آموزشی را با طراحی مجدد و مبتنی بر فناوری ادامه دهیم. بنابر این در بلند مدت توصیه می شود از رویکرد یادگیری تلفیقی و بر اساس مدل های آن فرایند آموزش، تدریس و یادگیری را دنبال نماییم.

در ادامه به مدل هایی اشاره می شود که در سال گذشته در فرصت مطالعاتی خود در دانشگاه ژنو برای دانش آموزان با نیاز های ویژه طراحی، اعتبار یابی و مورد استفاده قرار گرفته است. به نظر می رسد از این مدل ها بتوان با انطباق سازی اندکی برای دانش آموزان و دانشجویان عادی نیز بهره گرفت.

شکل ۱ . مدل یادگیری مفهومی مبتنی بر رویکرد یادگیری تلفیقی با تاکید بر فنّاوری های دیجیتال برای دانش آموزان با نیازهای آموزشی ویژه (زارعی زوارکی، ۱۳۹۸)

بر اساس شکل ۱، شش مولفه اصلی مدل یادگیری مفهومی مبتنی بر رویکرد یادگیری تلفیقی با تاکید بر فنّاوری های دیجیتال برای دانش آموزان با نیازهای آموزشی ویژه عبارتند از: تحلیل، طراحی، تولید، اجرا، مدیریت و پشتیبانی، سنجش و ارزشیابی و بازنگری و اصلاح. این شش مولفه اصلی تحت چتر دو جزء زیربنایی دیگر به عنوان یادگیری چهره به چهره و یادگیری مبتنی بر رایانه و مبتنی بر شبکه در نظر گرفته شد.

شکل ۲ . مدل یادگیری روندی مبتنی بر رویکرد یادگیری تلفیقی با تاکید بر فنّاوری های دیجیتال برای دانش آموزان با نیازهای آموزشی ویژه (زارعی زوارکی، ۱۳۹۸)

بر اساس شکل ۲، ۴۹ زیرمولفه برای مدل یادگیری روندی مبتنی بر رویکرد یادگیری تلفیقی با تاکید بر فنّاوری های دیجیتال برای دانش آموزان با نیازهای آموزشی ویژه کشف شد.

همانطور که در شکل ۲ نشان داده شده است، هر یک از مولفه ها شامل چندین زیرمولفه و اجزاء مرتبط است.

به عنوان مثال، زیرمولفه طراحی شامل زیر مولفه ها و اجزای زیر است:

تلفیق نظریه های یادگیری (رفتارگرایی، شناخت گرایی، ساختن گرایی و ارتباط گرایی)، هدف (کلی، جزئی و رفتاری)، محیط و فضای یادگیری، روشها (مبتنی بر کلاس، مبتنی بر رایانه، مبتنی بر چند رسانه ای، مبتنی بر رسانه های اجتماعی، مبتنی بر وب)، راهبردها (آموزشی، یادگیری)، رسانه (تعاملی، غیرتعاملی)، پیام، فنّاوری (چاپ، دیداری، شنیداری، دیداری–شنیداری، مبتنی بر رایانه، مبتنی بر شبکه، یکپارچه سازی فنّاوری)، اصول طراحی جهانی (استفاده منصفانه، انعطاف در استفاده، ساده و مستقیم، اطلاعات قابل درک، تساهل در برابر خطاها، تلاش فیزیکی کم، فضا و اندازه برای استفاده، اجتماع یادگیرندگان، جوّ آموزشی)، حضور (شناختی، تدریس، اجتماعی، عاطفی)، فعالیت های یادگیری (مبتنی بر فنّاوری اطلاعات و ارتباطات، بدون فنّاوری اطلاعات و ارتباطات، مبتنی بر فعالیت های هنری، انفرادی و گروهی)، شیوه های سنجش (خود ارزیابی، همتا ارزیابی، ارزیابی معلم، کارپوشه، ارزیابی هوشمند).

به نظر می رسد در آینده نیز ممکن است با حوادث و رویداد های جدیدی مواجه شویم که امکان انجام فعالیت های علمی و اجتماعی به صورت حضوری امکان پذیر نباشد. البته با فناوری ها و نوآوری هایی هم مواجه خواهیم شد که دارای ظرفیت ها و امکانات بیشتری در مقایسه با فناوری های فعلی خواهد بود. بنابر این ما باید آمادگی کامل داشته باشیم تا بستر ها و شرایط لازم را برای ادامه فعالیت های آموزشی و اجتماعی خود با حفظ فاصله اجتماعی و از راه دور و مبتنی بر فناوری ها و نو آوری های جدید داشته باشیم.